نویسنده: خالد ابو شادی
ترجمه: سوزی محراب الف
1) در انتشار مطالب، جنبه‌ی امانت را رعایت کنید و پیش از نشر هر مطلبی، از صحت آن اطمینان حاصل نمایید؛ به ویژه هنگامی که آن مطلب به صلاح کسی است که دوستش دارید یا علیه کسی است که از وی تنفر در دل دارید. قتاده می‌گوید: هرگز نگویید شنیدم، درحالی که آن را نشنیده‌ای! هرگز نگویید دیدم، درحالی که آن ندیده‌ای! و هرگز نگویید می‌دانستم، حال آنکه اطلاعی از آن نداری!
2) در یادداشت‌ها ونوشته‌های‌تان از اهانت و دشنام و سخنان توهین‌آمیز دوری کنید، هرچند با طرف اختلاف داشته باشید؛ چرا که رسول اکرم(ص) می‌فرماید: «لیس المؤمن بالطعان و لا اللعان و لا الفاحش ولا البذیء»؛ یعنی: «مؤمن طعنه‌زن، لعنت‌کننده، بد دهن و بد رفتار نیست».
3) هرگز برای توجیه اشتباهات خود، دیگران را به کوتاهی متهم نکنید و دشنام و ناسزاگویی‌های طرف را دستاویزی جهت ناسزاگویی‌های خویش قرار ندهید. «کل نفس بما کسبت رهینه»؛ یعنی: «ﻫﺮ کسی ﺩﺭ ﮔﺮﻭ کارهای ﺧﻮﻳﺶ ﺍﺳﺖ»(مدثر:38) ؛ پیامبر(ص)می‌فرماید: «لا تکونوا إمّعه…»؛ یعنی «آدم فرصت‌طلب، دنباله‌رو و بی‌اراده نباشید».
4) در مباحث اختلافی، احتمال صحت دیدگاه‌های ارائه شده را لحاظ کنید و به دیده‌ی احترام به آرای مخالف بنگرید؛ همچنا که پیامبر(ص) در ماجرای اختلاف یارانش در ادای نماز عصر در بنی قریظه، نظر هیچکدام از طرفین را انکار نفرمودند.
5) در نیّت خویش اخلاص داشته باشید؛ از نشانه‌های این اخلاص آن است که اگر حقیقت بر زبان شما جاری گردد یا بر زبان کسی غیر از شما، تفاوتی قائل نمی‌شوید و در برابر آن، خاضع هستید. امام شافعی می‌فرماید: «در هنگام مناظره و مباحثه هیچگاه و هرگز برایم اهمیتی نداشته که خداوند حق و حقیقت را بر زبان من آشکار سازد یا بر زبان طرف مقابلم».
6) در مورد موضوعی که معرفت آن از منابع موثق و قابل اطمینان و علمی تایید نشده است، وارد بحث و مناقشه نشوید.
7) تعمیم دادن، یکی از بزرگترین آفت‌ها و دروغ‌ها قلمداد می‌شود؛ چرا که هر قاعده‌ای استثنایی دارد و تعمیم دادن، مخالف روش علمی و خلاف طبیعت و ماهیت اشیاء است. درحدیث آمده: «إن أعظم الناس فریه لرجل هجا رجلا، فهجا القبیله بأسرها»؛ یعنی: «بزرگترین دروغگو و بهتان‌باف، کسی است که به هنگام ناسزا و بدگویی از یک شخص، تمام قبیله‌اش را دشنام می‌گوید!»
8) آداب و قواعد گفتگو میان دو نفر در دنیای مجازی، همانند دنیای واقعی در نشست‌ها و برخواست‌ها است؛ پس این آداب و قواعد را فرا گرفته و رعایت نمایید.
9) از بحث و مناقشه‌ای که به مشاجره و کدورت سرمی‌کشد، بپرهیزید. رسول اکرم(ص) می‌فرماید: «من خانه‌ای در وسط بهشت برای کسی که بگو مگوها را رها کند(هر چند حق با او باشد)، ضمانت می‌کنم».
10) از افراد جاهل و نادان و کسانى که حقد و کینه‌ی شما را در دل دارند، رویگردان باشید؛ زیرا پاسخ ندادن به آنها، بهترین گزینه برای خاموش نمودن آتش نفرت و دشمنی ایشان است. در برابر حسادت حسود، شکیبا باشید؛ زیرا شکیبایی‌تان طرف را نابود خواهد نمود؛ قسمتی از آتش، قسمت دیگر را خواهد خورد، اگر چیزی برای خوردن نداشته باشد.
11) زشت‌ترین نوع غیبت، غیبت جمع است. مانند اینکه بگویید: همه‌ی فرزندان فلانی دروغگو هستند! که در صورتی که هر کس از آنها اهل دروغ نباشد، در روز قیامت خصم و دشمن شما خواهد گردید!
12) هر مجلسی که به درازا بکشد، شیطان در آن سهیم خواهد بود؛ بی‌شک هرچه زمان نشستن پشت صفحات فضای مجازی به درازا بکشد، منجر به مشاجره‌ی بیشتر، هدر رفتن واجبات و یا موجب لکّه‌دارشدن آبروی کسی، خواهد گردید؛ لذا اسراف و زیاده‌روی در هر چیزی، کلید انحراف و لغزش است.
13) نباید در صفحات و کامنت‌ها به دنبال برجسته نمودن عیب و عار دیگران گشت و بهتر است از نشر اشتباهات، انتقادهای نامتعارف و مخرّب پرهیز نمود.
14) انحصار حق و خودرأی بودن، نشانه‌ی غرور و خودپسندی بوده و از جمله عواملی است که موجب هلاکت و نابوی انسان خواهد شد؛ پس از آن برحذر باشید.
15) رسوا نمودن آدم‌های بد، نشانه بی‌اخلاقی و ستر و پوشاندن آنها نشانه‌ی ایمان است! فضیل می‌گوید: مؤمن پنهان می‌دارد و اندرز می‌دهد و انسان فاجر و گستاخ پرده‌دری می‌کند و توهین می‌ورزد؛ پس هوشیار باشید که شما جزو کدام گروه خواهید شد.
16) شما مجبور به اظهار نظر در مورد همه‌ی حوادث پیرامون خودت نیستید و سخنگوی رسمی هیچ جریانی هم نیستید! تنها کافیست که از رویدادها مطلع شوید: «وَلَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ ۚ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولَٰئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا») اسراء:٣۶)؛ یعنی: «از چیزی دنباله‌روی مکن که از آن ناآگاهی، بی‌گمان (انسان در برابر کارهایی که) چشم و گوش و دل همه (و سایر اعضاء دیگر انجام می‌دهند) مورد پرس‌وجوی از آن قرار می‌گیرد».
17) سایت‌ها و کانال‌هایی را که به دروغگویی و اخبار نادرست مشهور هستند، تحریم کنید و از آنها نقل قول نکرده و دیگران را هم نسبت به خطر آنها هشدار دهید.
18) از مباحث عمیق فکری خودداری کنید؛ زیرا این افراد با بحث و گفتگو در فضای مجازی تغییر نمی‌کنند؛ بهتر است رو در رو و چهره به چهره تبادل نظر نمود و به تلاش خویش بیفزایید و یا به اختلاف آرا احترام بگذارید.
19) برای رسیدن به هدف اصلی خویش از زیباترین جملات و واکنش‌ها بهره بگیرید و تلاش کنید که شنونده و خواننده را آزار ندهید. مزنی می‌گوید: روزی شافعی از من شنید که گفتم: فلانی دروغگو است! ایشان فرمودند: الفاظ زیبا را برای سخنانت برگزین ونگو فلانی دروغگو است، بلکه بجای آن بگو سخنانش اهمیتی ندارند.